Бортніцтва цяпер з'яўляецца часткай сусветнай спадчыны - гэты заключны крок з'яўляецца вынікам больш чым 6-гадовага супрацоўніцтва паміж беларускімі і польскімі НКА і прыватнымі асобамі ў мэтах прасоўвання і абароны гэтай унікальнай формы пчалярства і спадчыны, звязанай з гэтай практыкай. Пачынаючы з 2014 года і на працягу наступных двух гадоў дзве няўрадавыя арганізацыі Польшчы і Беларусі ўзаемадзейнічалі разам. У кожнай НКА быў свой шлях і матывы ўдзельнічаць у гэтай тэме. Гэта былі Bractwo Bartne ў Польшчы і Братэрства босых бортнікаў у Беларусі.
Калі гэта пачалося?
Іван Осіпаў (І.О.) Гэта пачалося даўно, у 2014 годзе, калі адбылася першая невялікая, але вельмі значная экспедыцыя на тэрыторыю бортніцтва, ў Лельчыцкі раён. Зразумела, экспедыцыя праводзілася не самастойна, а пад кіраўніцтвам вядомага эксперта нематэрыяльнай культурнай спадчыны Рэгіны Гамзовіч.
Мы планавалі пазнаёміцца з носьбітамі традыцый і высветліць для сябе і грамадскасці: ці ёсць у сучаснай Беларусі бортніцтва? Аказалася, што яно існуе даўно, бо існуюць цэлыя дынастыі бортнікаў, якія працягваюць традыцыі сваіх дзядоў. Гэта нас натхніла. Мы былі рады пазнаёміцца з новымі людзьмі і знайсці цікавы скарб нематэрыяльнай культуры. Тады ўзнікла ідэя: мы павінны зрабіць усё, каб бортніцтва трапіла ў спіс НКС Беларусі.
Пятро Піласевіч (П.П.) Наша падарожжа з бортніцтвам пачалося ў 2013 годзе пасля наведвання беларускага рэгіёна Палессе. Мы паразмаўлялі з мясцовымі бортнікамі, а таксама знайшлі 2 сям'і бортнікаў у Аўгустоўскай пушчы - маім родным рэгіёне ў Польшчы. Я вельмі хутка зразумеў што тое, што захавалася ў Польшчы, было толькі ценем мінулага; памяць, часта адлюстраваная ў фальклору мясцовых супольнасцей. Гэта было разуменне прыроды, якое вельмі добра захавалася сярод балот і лясоў паўднёвай Беларусі і да гэтага часу разглядаецца як прафесія і спосаб жыцця. У той час у Польшчы вы не маглі знайсці нікога, хто мог бы сказаць: "Я сам маю 50 вулляў-калод, і гэта мая прафесія і лад жыцця". З самага пачатку я зразумеў, што толькі разам з беларусамі мы можам захаваць гэтую нематэрыяльную спадчыну.
Навошта ўключаць у спіс ICH Беларусі і Польшчы?
І.О. Калі трымацца фармальнага боку, то ЮНЭСКА патрабуе ўключэння гэтага элемента ў Нацыянальны спіс НКС да таго як працаваць далей. Але калі мы гаворым пра рэальнае жыццё, то ў Беларусі такі спіс і яго элементы - гэта працэдура пераасэнсавання і атрымання важнага статусу. Гэта не столькі для экспертаў, колькі для самой супольнасці. Падобна было і з бортніцтвам у Беларусі. Каб дадаць элемент у Нацыянальны спіс НКС, спатрэбілася шмат працы: пагутарыць з бортнікамі, запісаць больш за 20 гадзін відэаінтэрв'ю, зрабіць больш за 3000 фотаздымкаў і больш за 20 гадзін аўдыё. Але самае галоўнае было атрымаць згоду супольнасці бортнікаў на ўключэнне ў спіс і пачуць ад іх уласную пазіцыю: ці павінна бортніцтва стаць нематэрыяльнай культурнай спадчынай і надалей захоўвацца. За дзве экспедыцыі мы абышлі каля 50 сем'яў бортнікаў і ў адзін голас пачулі: "Гэта важная справа! Бортніцтва павінна працягваць існаваць!" Пасля такіх шчырых слоў гэта стала зразумела нашай камандзе спецыялістаў што нам трэба ісці далей і працаваць над тым, каб бортніцтва стала нематэрыяльнай культурнай спадчынай чалавецтва.
П.П. Уключыць бортніцтва ў нацыянальны спіс нематэрыяльнай спадчыны ў Польшчы было значна прасцей, чым у Беларусі. У 2016 годзе ў Польшчы было некалькі чалавек, якія маглі назваць сябе носьбітамі традыцый (у спадчыну). Некалькі іх было ў Аўгустоўскай пушчы, а некалькі - у Белавежскай і Курпскай абласцях. Хоць бортніцтва па-ранейшаму было часткай мясцовага фальклору, што знайшло адлюстраванне ў мясцовых святах і традыцыях, якія караняцца ў бортніцтве. Аднак павялічвалася і колькасць новых адаптацый да сучаснасці гэтай традыцыі - яна станавілася ўсё больш папулярнай. Пачынаючы з 2014 года ў Аўгустове праводзіцца Barciowisko - спаборніцтва па вырабе вулляў-калод. Гэта вельмі важная частка прасоўвання, якая распаўсюджвае веды і традыцыі.
Праца праф. Кшыштафа Хейке, сааўтар унясення элемента ў Нацыянальны спіс Польшчы, які зафіксаваў і сфатаграфаваў бортнікаў па ўсёй Польшчы, Беларусі і Украіне, і паказаў, наколькі шмат у нас агульнага. Прылады, мова, спосаб разумення прыроды і пчол. Мы выявілі, што традыцыі і практыка вельмі падобныя, нягледзячы на тое, што псупольнасці жылі ізалявана адна ад адной.
Як разглядалася справа аб вылучэнні ЮНЕСКА?
І.О. Хачу адразу сказаць, што гэта была агульная справа, якая дазволіла нам больш грунтоўна і ў нейкай ступені шырэй паказаць культуру бортніцтва і выйсці за рамкі ўласнага ўспрымання.
Самым адказным было вызначэнне назвы элемента. Сама назва была ўзгоднена ў самым канцы падрыхтоўкі намінацыі, хаця першапачатковая назва захоўвалася ўвесь час.
На працягу двух гадоў былі праведзены тры асноўныя супольныя сустрэчы ў Мінску, Гародні і Варшаве. Гэта сталі мерапрыемствы па абмене, мазгавым штурме і творчай рэалізацыі, дыскусіях і пошуку таго, што зараз запісана як культура бортніцтва. Таксама гэтая праца была праведзена анлайн, калі было больш за 300 дыялогаў і шмат лістоў.
Далей была задача зрабіць агульны фільм. І гэта было сапраўды складана - таму што трэба ўлічваць усе аспекты, глыбіню культурнага кантэксту і паказваць культуру бортніцтва ў супольнасцях Беларусі і Польшчы.
П.П. Калі мы атрымалі статус у нацыянальным спісе, нас спыталі ў польскім Камітэце ЮНЕСКА: "Вы зацікаўлены ў падачы заяўкі на статус сусветнай нематэрыяльнай культурнай спадчыны?" Наш адказ быў хуткім, але мы ставім адну ўмову: так, толькі калі гэтая праца будзе праводзіцца як міжнародная польска-беларуская заяўка. Гэта атрымала станоўчую адзнаку польскага Камітэта ЮНЕСКА, і першая падрыхтоўка была пачата ў 2017 годзе яшчэ да ўнясення Беларусі ў Нацыянальны спіс, які з'яўляецца фармальнай умовай падачы заяўкі ЮНЕСКА - але мы хоцелі быць гатовыя як мага хутчэй. Тады была арганізавана першая сустрэча ў Варшаве і пачалася афіцыйная праца. Першыя чарнавыя версіі заяўкі пісалі Іван і я, потым, паколькі ўсё больш і больш людзей удзельнічала ў працэсе, было лягчэй запоўніць яго зместам, але ў той жа час складаней знайсці агульны падыход. У рэшце рэшт, я думаю, мы знайшлі агульную пазіцыю, якая задаволіла ўсіх.
Што самае складанае ў гэтым?
І.О. Самае складанае - узяць на сябе адказнасць за ўсю супольнасць бортнікаў, бо мне даводзілася шукаць адказы на многія пытанні, зыходзячы не з асабістых пачуццяў, а з пункту гледжання ўсёй супольнасці.
П.П. Самым складаным з майго пункту гледжання было тое, што трэба было аб'яднаць усе мясцовыя элементы ў адну суцэльную карціну культуры бортнікаў, каб сабраць усе тыя аспекты і паказаць рэчы, агульныя для ўсіх носьбітаў.
Наколькі важны статус элемента ў рэпрезентатыўным спісе нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА для вашай супольнасці?
І.О. Немагчыма ацаніць важнасць адразу - але на самой справе гэты статус дае новыя магчымасці для перадачы культуры бортніцтва ў будучыні і павышае статус гэтай творчай дзейнасці ў грамадстве, што вельмі важна для супольнасці і навакольнага асяроддзя на мясцовым, нацыянальным узроўні і за мяжой.
П.П. Гэта важная справа для мясцовых супольнасцей і нашага Брацтва, якія звязваюць бортнікаў у асноўным з Польшчы, але і з Беларусі. Мы арганізоўваем семінары разам, прапагандуючы бортніцтва як нашу агульную традыцыю. Гэта таксама важна для ўстойлівага выкарыстання лесу як у Польшчы, так і ў Беларусі. Гэта вялікі гонар для нас і матывацыя для далейшых дзеянняў. Гэта пацвердзіла, што мы дзейнічаем нездарма. Статус таксама паказвае культурную і прыродную каштоўнасць лесу, і я спадзяюся, што ў бліжэйшы час бортніцтва будзе выкарыстоўвацца ў большай ступені для захавання прыроды для абароны лясной зоны ад інтэнсіўнай высечкі лесу, з якой мы сутыкаемся ў Польшчы.
Што далей?
І.О. Далей - больш. Цяперашні статус не з'яўляецца фінішнай кропкай, гэта пачатак новай дзейнасці і працяг старых традыцый і захаванне культурнага кантэксту для будучых пакаленняў. Гэта ўстойлівае развіццё творчых практык, рамёстваў, ведаў у грамадстве, перадача культуры бортніцтва далей у будучыню.
П.П. Мы хацелі б працягваць пачатае. Я спадзяюся, што ў бліжэйшыя некалькі гадоў украінцы таксама будуць падаваць заяўкі на далучэнне да элемента. Бортніцтва становіцца месцам для дыялогу і паразумення паміж нашымі народамі. Гэта тое, што мы хацелі б працягваць развіваць. Я таксама спадзяюся, што гэты статус дапаможа спыніць працэсы дэпапуляцыі ў сельскай мясцовасці Беларусі. Бортніцтва можа стаць там крыніцай прыбытку і фактарам прыцягнення турызму - але, вядома, толькі тады, калі сітуацыя ў гэтай краіне будзе больш стабільнай.
На прыканцы
І.О. гэта праца і ўдзел вялікай супольнасці разнастайных людзей: ад саміх носьбітаў, дзякуючы ім і іх сем'ям, гэтая спадчына захавалася - да экспертаў, практыкаў і зацікаўленых бакоў у гэтай тэме.
Асабіста я хацеў бы падзякаваць бортнікам і іх сем'ям; маёй сям'я, якая мяне падтрымлівае; сябрам і знаёмым, якія з'явіліся нядаўна, калі бортніцтва стала больш чым "вясёлай" тэмай; усім, хто быў са мной альбо сам па сабе, быў удзельнікам гэтага промысла ў апошнія гады. Без вашага ўдзелу і дапамогі не ўсё атрымалася б. Мы і ўсе мы ўжо сталі часткай супольнасці культуры бортніцтва.
П.П. Бортніцтва - гэта заўсёды камандная праца, вы ніколі не залазіце на дрэва з пчоламі сам-насам, заўсёды хтосьці дапамагае вам на зямлі. Наданне статуса можна было зрабіць толькі дзякуючы ўдзелу розных народаў і супольнасцей, носьбітамі, захопленымі гэтай тэмай, захавацелямі этнаграфіі і прыроды. Але самае галоўнае: мы зрабілі гэта разам, пакінуўшы ў баку нашы нацыянальныя памкненні і засяродзіўшы ўвагу на традыцыі і яе пераемнасці.
Click and support via PATREON
Glory to the Bee and the Tree-beekeeping Pine, liezivu-ženi and sharp piašnie, hollowed Pine forest, mass Oak, and Sliepieta in the Hollow!
Cultural initiative
BROTHERHOOD OF BAREFOOTED TREE-BEEKEEPING
There is something to write - write
ask@bortnictva.by
JOIN THE TRADITION
© 2025 Cultural Initiative of the BROTHERHOOD OF BAREFOOTED TREE-BEEKEEPERS. Photo - Mikus Alfred. All rights reserved.
Privacy Policy
Terms of use
Cookies policy